Omphalos
Een omphalos is een krachtig symbolisch artefact gemaakt van steen. Beschouwd als de "navel van de wereld": het centrale punt van waaruit het aardse leven voortkwam, was een omphalos een object van Helleense religieuze symboliek waarvan werd aangenomen dat het directe communicatie met de goden mogelijk maakte. De Omphalos van Delphi, de belangrijkste, wordt beschouwd als het centrum van het heelal voor de oude Grieken.In de Griekse mythologie word gezegd dat de titaan Cronos zijn kinderen verslond zodra ze werden geboren, vanwege de profetie van zijn moeder dat hij door zijn eigen kinderen omvergeworpen zou worden. Hoewel Cronos erin slaagde zijn eerste vijf kinderen te verslinden, riep zijn vrouw Rhea de hulp van Gaia in om een plan te bedenken om het zesde kind, Zeus, te redden. Als gevolg hiervan werd Zeus verborgen in een grot op de berg Ida op Kreta en ontsnapte hij het lot door zijn vader te worden opgegeten. Intussen wikkelde Rhea een steen in doeken en gaf die aan haar man, die hem prompt inslikte, denkend dat het zijn zoon was. Toen Zeus volwassen was, dwong hij zijn vader om de inhoud van zijn maag met een braakmiddel los te laten. De steen kwam als eerste tevoorschijn, gevolgd door de broers en zussen van Zeus. Met de hulp van zijn broers en zussen versloeg Zeus de Titanen en werd hij de nieuwe koning van de goden. Het verhaal van de steen houdt daar echter niet op.
In een andere Griekse mythe wordt gezegd dat Zeus twee adelaars aan tegenovergestelde uiteinden van de wereld heeft losgelaten en hen beval over de aarde te vliegen om elkaar in het midden te ontmoeten. Het was in Delphi dat de twee adelaars bijelkaar kwamen en Zeus plaatste de steen onderaan de valleien van de berg Parnassus als een teken voor de mensheid. Omdat deze steen in het midden van de aarde is geplaatst, werd hij de omphalossteen genoemd, de betekenis van omphalos is "navel". Een latere legende zegt dat de god Apollo de grote slang Python doodde zodat hij zijn orakel-tempel in Delphi kon vestigen, en dat de omphalos de exacte plek markeerde waar hij de Python versloeg. Deze mythe is soms te vinden op oude munten die een omphalossteen voorstellen met een slang eromheen.
Hoewel de omphalossteen in Delphi de beroemdste in zijn soort is, is het verreweg niet de enige. Een andere omphalos die wordt geassocieerd met zowel Apollo als waarzeggerij is de omphalos in Kerameikos, ten noordwesten van de Akropolis van Athene. In 2012 waren archeologen de steen aan het schoonmaken toen ze ontdekten dat het eigenlijk een mooi deksel was dat een put bedekte. De steen was op een marmeren plaat gemonteerd, dus archeologen hebben hem verplaatst. Ze ontdekten dat de muren van de put bedekt waren met 20 herhalingen van dezelfde oude Griekse inscriptie:
"kom naar me toe, o Paean, en breng het ware orakel met je mee".
Paean verwijst hier naar Apollo. In 2016 werd gemeld dat de put waarschijnlijk werd gebruikt bij waarzeggerij met water.
Omphalosstenen zijn ook gevonden op locaties zoals Thebe en Karnak in Egypte en in gebouwen van de Vinca-cultuur in Zuidoost-Europa. Toch functioneerden deze stenen waarschijnlijk anders dan de Delphische omphalossteen. Veel gebouwen uit de Vinca-cultuur bevatten bijvoorbeeld een omphalossteen, wat aangeeft dat ze misschien een rituele betekenis hebben gehad voor de mensen van deze oude cultuur.
Een ander type omphalossteen is de baetyl, heilige stenen die op verschillende plaatsen in de oude Levant werden gevonden. In plaats van het middelpunt van de aarde te markeren, waren baetylen nauwer verbonden met het goddelijke. Het is echter onduidelijk of de baetylen zelf objecten van aanbidding waren of aniconische symbolen van goddelijke aanwezigheid. Het woord baetyl kan zijn oorsprong hebben in het Punische "betel" of Semitische "bethel", die beide "huis van god" betekenen. Volgens sommige oude auteurs werd aangenomen dat deze baetylen meteorieten waren. Een van de meest bekende baetyls in de antieke wereld was de baetyl van Emesa. Tijdens het bewind van de beruchte Elagabalus werd de baetyl van Emesa, een zwarte steen die heilig was voor de god Elah-Gabal, naar Rome gebracht en geïnstalleerd als het hoofd van het Romeinse pantheon. Voordat Elagabalus keizer werd, was hij een priester van Elah-Gabal, vandaar zijn beslissing om de status van de god die hij diende te verhogen. Op munten wordt getoond dat de steen glad is, en soms wordt een adelaar voor of op de steen getoond. Munten uit de regering van Ealagabalus tonen ook de baetyl in een ceremoniële processie, misschien als afbeelding van de binnenkomst van de heilige steen in Rome.
Hoewel niet gemarkeerd door een omphalos-steen, zijn er verschillende andere plaatsen op aarde waarvan wordt beweerd dat ze het centrum van de wereld zijn. Deze omvatten de Inca-hoofdstad Cuzco in het hedendaagse Peru, de Sumerische stad Eridu in het hedendaagse Irak en Allahabad in India (volgens de overleveringen vermoedelijk het scheppingspunt van het universum). Door het centrale deel van de wereld te bewonen, kan een volk een groter besef van belangrijkheid krijgen. Als dat zo is, dan is het geen wonder dat er van zoveel plaatsen in de antieke wereld wordt beweerd dat ze het centrum van de wereld zijn. Dit verlangen om in het centrum van de wereld te zijn, is misschien nog steeds aanwezig, hoewel het centrum van de aarde niet zozeer in fysieke termen wordt gezien, maar in politieke, economische en culturele termen.
