Epaminondas
Epaminondas, (geboren ca. 410 v.C. te Thebe, overleden 362 te Mantineia), Thebaanse staatsman en militair tacticus en leider die grotendeels verantwoordelijk was voor het doorbreken van de militaire dominantie van Sparta en voor het permanent veranderen van het machtsevenwicht tussen de Griekse staten. Hij versloeg een Spartaans leger bij Leutra (371 v.C.) en leidde succesvolle expedities naar de Peloponnesos (370-369, 369-368, 367 en 362), waarbij hij tijdens de laatste van die invasies in de strijd werd gedood.Epaminondas was de zoon van een Thebaanse aristocraat. Zijn vader, hoewel arm, voorzag hem van een goede opleiding. Vooral aangetrokken tot filosofie werd de jongen een toegewijde leerling van Lysis van Tarentum, een Pythagoreeër, die zich in Thebe had gevestigd. Epaminondas nam aanvankelijk geen deel aan het politieke leven, maar wel aan militaire expedities. Er is een legende dat hij het leven van zijn collega Pelopidas redde in de strijd in 385.
In 382 maakten ondernamen de Spartanen een expeditie naar Noord-Griekenland om met een paar Thebanen samen te zweren en de macht te grijpen door een plotselinge staatsgreep. Drieënhalf jaar lang was de regering in handen van deze kleine dictatuur, gesteund door een Spartaans garnizoen in de Cadmeia (de citadel van Thebe). Veel van de vorige leiders, waaronder Pelopidas, werden in ballingschap gedreven. Epaminondas bleef in het privéleven, maar toen Pelopidas, in het geheim teruggekeerd uit Athene, met succes de dictatuur omver wierp in 379 en het Spartaanse garnizoen bang maakte om zich over te geven, zou Epaminondas 1 van degenen zijn geweest die de volksopstand in Thebe leidde.
Gedurende de volgende acht jaar, waarin Thebe, in alliantie met Athene, met succes tegen Sparta vocht en haar traditionele leiderschap herstelde, wordt hem geen individuele rol toegeschreven. In 371 werd de algemene oorlog beëindigd op een vredesconferentie, maar Sparta en Athene weigerden de erkenning van de Thebaanse federatie samen te weigeren door erop te staan dat elke stad Boeotië een afzonderlijke partij bij het verdrag zou zijn, terwijl Thebe beweerde dat haar federatie moest worden behandeld als een enkele eenheid. Epaminondas, die boeotarch was (een van de vijf magistraten van de federatie), handhaafde deze positie, zelfs toen dit leidde tot de uitsluiting van Thebe van het vredesverdrag. De Spartanen hadden een leger gestationeerd aan de westelijke grens van Thebe, wachtend om hun diplomatieke succes te vervolgen door een verpletterende militaire aanval. Maar in de Slag bij Leuctra (371) was Epaminondas klaar met een tactische innovatie. In plaats van de gebruikelijke opmars van zwaarbewapende infanterie, opgesteld in een gelijk aantal rijen over het hele front, verzamelde hij zijn troepen op de linkervleugel tot de ongekende diepte van 50 rijen tegen een totale Spartaanse diepte van 12. De Spartanen, die volgens naar de Griekse conventie hadden hun beste troepen op de rechtervleugel, werden overweldigd door de kracht van de Thebaanse opmars. De nieuwigheid bestond erin de vijand het eerst op zijn sterkste, in plaats van op zijn zwakste punt, met zó een verpletterende kracht aan te vallen dat de aanval onweerstaanbaar was. De nederlaag van de Spartanen bracht zulke zware verliezen toe aan de zeer beperkte aantallen Spartaanse soldaten dat het de mogelijkheid ernstig bedreigde om nog een Spartaans leger op te richten. De Boeotische federatie was gered en na meer dan een jaar ging het Thebaanse leger, opnieuw onder leiding van Epaminondas, door met het behalen van de overwinning. In de winter (een hoogst ongebruikelijk seizoen voor Griekse oorlogsvoering) van 370-369 vielen ze de Peloponnesos binnen en drongen de vallei van de Eurotas (moderne Evrótas) binnen. Voor het eerst in minstens twee eeuwen was er een vijandelijk leger in het zicht van Sparta. De onderdanen van de Heloten kwamen in opstand en Epaminondas herschiep de staat Messenia, die 300 jaar lang door de Spartanen tot slaaf was gemaakt. Hij moedigde ook de Arcadiërs, die gebroken waren met Sparta's competitie, aan om Megalopolis te stichten als federale hoofdstad. Deze nieuwe politieke creaties dienden om Sparta in toom te houden zodat het nooit meer een serieuze militaire macht buiten de Peloponnesos zou worden. Het briljante succes van Epaminondas stuitte thuis op jaloezie en politieke tegenstand. Hij was tijdens zijn ambtsjaar in het buitenland gebleven en werd bij zijn terugkeer afgezet, maar vrijgesproken. In 369-368 leidde hij een tweede succesvolle invasie van de Peloponnesos, het verkrijgen van verdere bondgenoten voor Boeotië. In 367 diende hij ook als een gewone soldaat in een leger dat was gestuurd om zijn vriend Pelopidas te redden, die een gevangene was van Alexander, tiran van Pherae (Thessalië). De expeditie kwam in moeilijkheden en werd pas gered toen Epaminondas tot generaal werd benoemd. Dit resulteerde in zijn herverkiezing als boeotarch. Daarna keerde hij terug naar Thessalië en zorgde voor de vrijlating van Pelopidas. In 366 viel hij voor de derde keer de Peloponnesos binnen, met het oog op de versterking van de Thebaanse positie daar. Hij kreeg garanties van trouw van verschillende staten en besloot, misschien vanwege deze garanties, de oligarchische regeringen die door de Spartanen waren ingesteld, niet omver te werpen. Dit werd niet geaccepteerd door de Thebaanse regering, die voorstander was van omverwerping, oligarchen oprichten en nieuwe democratie&eum;n vestigen.
Athene had Sparta gesteund en was in oorlog met Thebe. In 364-363 deed Epaminondas een gedurfde poging om het marine-imperium van Athene uit te dagen. Met een nieuwe Boeotische vloot voer hij naar Byzantium, met als gevolg dat een aantal steden in het Atheense rijk in opstand kwamen tegen hun inmiddels bedreigde meesters. Maar het jaar daarop bracht het uitbreken van de burgeroorlog in de Arcadische Liga Epaminondas opnieuw aan het hoofd van een groot geallieerde leger in de Peloponnesos. Hij werd opgewacht door Sparta, Athene en hun bondgenoten in de Slag bij Mantineia (362). Epaminondas herhaalde op grote schaal de tactieken van Leuctra en zegevierde opnieuw, maar stierf aan een wond op het slagveld. Met zijn dood leek elk constructief initiatief uit het Thebaanse beleid te verdwijnen.